Gdański Dworzec Główny to nie tylko ważny węzeł komunikacyjny, ale przede wszystkim zabytek o wielkiej wartości historycznej i architektonicznej. Jego historia rozpoczyna się w XIX wieku, kiedy to z inicjatywy ówczesnych władz miasta postanowiono zbudować nową, imponującą stację kolejową.
Uroczyste otwarcie miało miejsce w 1900 roku, a projekt budowli powierzono wybitnym architektom, którzy nadali jej charakterystyczny, neorenesansowy styl.
Dworzec od początku swego istnienia był świadkiem wielu ważnych wydarzeń historycznych, odgrywając kluczową rolę w życiu miasta i regionu. Jego mury widziały zarówno radosne pożegnania, jak i wzruszające powroty, stając się nieodłącznym elementem lokalnej społeczności.
W okresie międzywojennym dworzec został rozbudowany, co jeszcze bardziej zwiększyło jego znaczenie jako centrum komunikacyjnego Pomorza.
W czasach najnowszych, w obliczu dynamicznie rozwijającej się turystyki i potrzeb współczesnych podróżnych, podjęto decyzję o gruntownym remoncie i modernizacji dworca, co nadało mu nowy blask i jeszcze bardziej podkreśliło jego historyczne znaczenie.
Zapraszam cię w krótką podróż po niemal dwóch wiekach historii kolei w Gdańsku.
Historia Dworca Głównego w Gdańsku
Dworzec Gdańsk Główny, dawniej znany jako Danzig Hbf. czy Dworzec Centralny, dziś położony przy ulicy Podwale Grodzkie, nosi imię Mieczysława Jałowieckiego od 5 grudnia 2023. Jego historia sięga końca XIX wieku, kiedy to, na skutek niwelacji części miejskich obwarowań rozpoczęto w 1896 roku jego budowę. Na realizację tego projektu przeznaczono 5 milionów marek.
Główna część dworca, Empfangsgebäude, czyli budynek powitalny, została oddana do użytku 28 października 1900 roku, a całość uroczyście otwarto dwa dni później, kiedy to odjechał stąd pierwszy pociąg do Tczewa.
Projektując dworzec, Alexander Rüdell i Paul Thoemer z Ministerstwa Robót Publicznych w Berlinie, inspirowali się gdańskim neorenesansem, tworząc obiekt, który wpisuje się w panoramę miasta nie tylko funkcjonalnie, ale i estetycznie.
Johann Hermann Georg Cuny, gdański architekt, nadzorował wykonanie rysunków roboczych oraz samą budowę, realizowaną przez firmę Hermanna Prochnowa.
Charakterystyczna dla dworca elewacja z czerwonej cegły, zestawiona z jasnym piaskowcem, nawiązuje do niderlandzkiego manieryzmu, który dominował w gdańskiej architekturze na przełomie XVI i XVII wieku.
Wyróżniającym się elementem jest 48-metrowa wieża dworcowa, która początkowo pełniła funkcję wieży ciśnień. Jej hełm, pokryty miedzianą blachą, jest wariacją na temat zwieńczenia wieży kościoła św. Katarzyny.
Nad dworcem dominuje dachówka glazurowana, a fundamenty wykonano ze śląskiego granitu.
Budowla ozdobiona jest licznymi wieżyczkami, lukarnami oraz szczytami, a w jej wnętrzu kryje się przestronna hala pasażerska z okienkami kasowymi oraz szereg innych pomieszczeń użytkowych.
Z biegiem lat dworzec przeszedł wiele zmian, dostosowując się do rosnących potrzeb podróżnych.
Przebudowany w 1914 roku, rozbudowany o nowe poczekalnie i jadalnię, a w czasach II Wolnego Miasta Gdańska zarządzany przez Polskie Koleje Państwowe, przetrwał nawet podpalenie w marcu 1945 roku.
Odbudowany po wojnie, z nowoczesnymi udogodnieniami i odnowioną przestrzenią handlową, stał się nie tylko świadkiem historii, ale i centrum życia miejskiego.
Generalny remont dworca, przeprowadzony na początku lat 90. XX wieku, przywrócił mu dużej mierze pierwotny wygląd. Dworzec, z jego bogatą historią i architekturą, pozostaje kluczowym punktem na mapie Gdańska, łącząc w sobie dziś dziedzictwo przeszłości z wymogami współczesności.
Początek kolei w Gdańsku i pierwszy dworzec
Mało kto zdaje sobie sprawę, że historia kolei w Gdańsku kryje w sobie fascynujące tajemnice, które wciąż czekają na odkrycie przez mieszkańców i turystów.
Jedną z nich jest lokalizacja pierwszego dworca kolejowego w mieście, który znajdował się niemal po przeciwnej stronie miasta, jeśli patrzymy z perspektywy dzisiejszego, szeroko znanego Dworca Głównego przy Podwalu Grodzkim.
To ujawnienie może zaskoczyć wielu, ponieważ współczesna mapa Gdańska zdominowana jest przez obecność jednego głównego węzła kolejowego, podczas gdy historia ukrywa w swoich zakamarkach opowieść o dwóch dworcach, które niegdyś funkcjonowały w mieście, tworząc z Gdańska nie tylko ważny punkt na mapie podróży, ale również miejsce innowacji i rozwijającej się infrastruktury.
To nie tylko dowód na dynamiczny rozwój transportu kolejowego, ale również ciekawa cześć dziedzictwa Gdańska, której ślady, choć nieco zapomniane, wciąż można odnaleźć, przechadzając się po mieście.
19 lipca 1852 roku, Gdańsk świadkiem był historycznego momentu, kiedy pierwsza lokomotywa parowa, ciągnąca za sobą trzy wagony, przejechała nowo wybudowaną trasę z Tczewa.
To wydarzenie zapoczątkowało erę kolei żelaznej, która miała zrewolucjonizować transport towarów i pasażerów, stając się dominującym środkiem przewozu.
Pierwsze połączenie Gdańska z Berlinem, uruchomione osiemnaście lat później, przyciągnęło uwagę najwyższych rangą osobistości, w tym króla Prus. Rozwój sieci kolejowej na Pomorzu Gdańskim, obejmujący ponad 450 kilometrów torów, z czego jedna trzecia była dwutorowa, umocnił pozycję kolei jako kluczowego środka transportu, konkurującego nawet z żeglugą na Wiśle.
XIX wiek przyniósł Gdańskowi decyzję o budowie pierwszego dworca kolejowego, co stało się możliwe dzięki wyłomowi w wale obronnym miasta.
Dworzec Brama Nizinna, będący stacją końcową dla pociągów, zlokalizowano w strategicznym punkcie, gdzie tor z Tczewa zbliżał się do miasta, przekraczając opływ Motławy żelaznym mostem.
Ta neogotycka budowla, wyposażona w dwie kondygnacje i wiatę nad peronem, była w swoim czasie bramą do Gdańska, zapewniając miastu nie tylko nowe możliwości transportowe, ale i ekonomiczne.
Oficjalne otwarcie linii, uświetnione przyjazdem króla Prus w sierpniu 1852 roku, nie tylko umocniło Gdańsk jako ważny węzeł komunikacyjny, ale także przyczyniło się do rozwoju kolejowych połączeń na Pomorzu i dalej – z Berlinem, Królewcem i Warszawą.
Güter Ostbahnhof – Wschodni Dworzec Towarowy
Nazwa dworca, Ostbahnhof, odzwierciedlała związki z Pruską Koleją Wschodnią (Ostbahn), a jego strategiczna lokalizacja umożliwiała odjazdy zarówno pociągów osobowych, jak i towarowych, co było znaczącym impulsem dla rozwoju miasta.
Ruch towarowy, intensyfikowany przez bliskość portu i możliwości załadunku bezpośrednio ze statków, dodatkowo zwiększał jego znaczenie.
Kolej Kupiecka na Wyspie Spichrzów
Szczególnie istotnym elementem infrastruktury Gdańska była Kolej Spichrzowa, finansowana przez korporację kupiecką miasta.
Ta unikatowa infrastruktura, umożliwiająca bezpośredni transport towarów z magazynów na Wyspie Spichrzów, funkcjonowała aż do zakończenia II wojny światowej, będąc wyrazem gospodarczej innowacyjności i przedsiębiorczości gdańskich kupców.
Schlachtbahn – kolej do gdańskiej rzeźni i elektrowni na ołowiance
Oprócz transportu towarów i pasażerów, kolej miała również inne, specyficzne zastosowania, jak linia prowadząca do rzeźni miejskiej, co pokazuje, jak wszechstronne mogły być wykorzystania tej formy transportu w życiu miasta.
Pierwszy dworzec kolejowy w Gdańsku, mimo że z czasem został zastąpiony i niejako zdegradowany tylko i wyłącznie do roli dworca towarowego, zapisał się w historii jako świadek i uczestnik wielu kluczowych momentów dla miasta, od momentu swojego powstania, przez wojny, aż po momenty historyczne IV rzeczpospolitej.
To fascynujący rozdział w historii Gdańska, często nieznany nawet jego mieszkańcom, pełen innowacji i zmian, które przesądziły o obliczu dzisiejszego miasta.