Tczew to jedno z ciekawszych miast na terenie Pomorza Gdańskiego oraz jeden z najważniejszych ośrodków na terenie Kociewia. Wiadomo, ze spory ośrodek miejski istniał tu już w połowie XIII wieku, wiadomo też, że jeszcze pod koniec tego stulecia Tczew otrzymał prawa miejskie.
Do dziś o długiej historii miasta przypomina ciekawy układ urbanistyczny, pozostałości murów miejskich oraz kościół farny z XIII wieku. Co jeszcze warto zobaczyć w trakcie wycieczki po mieście? Tego, i wiele więcej dowiesz się w poniższym artykule.
Tczew może się pochwalić malowniczymi terenami spacerowymi nad Wisłą, a z tutejszych bulwarów można podziwiać słynne mosty – zabytki techniki z drugiej połowy XIX wieku, które wciąż wzbudzają zachwyt swoim wyglądem oraz rozmiarami.
Na terenie miasta czekają też takie perełki, jak holenderski wiatrak czy pełne zieleni parki miejskie. Warto też zwrócić uwagę na ciekawe wystawy, które zajmują wnętrza XIX-wiecznej fabryki.
Jedną z ciekawszych ekspozycji jest tu Fabryka Sztuki, wielkie wrażenie robi też Centrum Konserwacji Wraków i Statków. Dumą Tczewa pozostaje jednak Muzeum Wisły – placówka, w której od 2017 roku upowszechniana jest wiedza na temat najważniejszej rzeki w Polsce, jej przyrody oraz roli, jaką odegrała ona w dziejach kraju.
Zapraszam Ciebie w podróż do Tczewa, bramy Kociewia. Zatrzymaj się tutaj na chwile, by poznać historie tego fascynującego miasta.
Krótka - Długa historia Tczewa
Nie da się poczuć w pełni klimatu miasta bez wiedzy o jego historii. Tczew tutaj nie jest wyjątkiem. Jest to miasto z wielowiekową pamięcią, jego ulice widziały nie jedno i gościły przez wieki wielu. Poznaj historie jednego z najstarszych miast na północy Polski.
Tczew, to jedno z najstarszych miast na Pomorzu Gdańskim, ma bogatą i fascynującą historię. Pierwsze osadnictwo w okolicy datuje się na około 3000-1700 lat p.n.e., co potwierdzają znaleziska archeologiczne z epoki kamienia i kultury pucharów lejkowatych.
Pierwsza pisemna wzmianka o Tczewie pochodzi z 1252 roku, kiedy książę Sambor II rozpoczął budowę zamku, a miasto stało się ważnym ośrodkiem osadniczym i gospodarczym przy Wiśle.
W 1260 roku Tczew uzyskał prawa miejskie z rąk Sambora II, rozwijając się jako ważny port i ośrodek rzemieślniczy z własną mennicą. W 1289 roku do miasta sprowadzono dominikanów, którzy zbudowali tu kościół i klasztor.
W 1308 roku Tczew został zdobyty i spalony przez zakon krzyżacki, a jego mieszkańcy wygnani. Miasto odzyskało swoją miejską organizację dopiero w latach 1364-1383, kiedy to Krzyżacy nadali mu przywileje na prawie chełmińskim.
W 1410 roku, po bitwie grunwaldzkiej, Tczew znalazł się krótko pod polskim panowaniem, a w 1466 roku, na mocy II pokoju toruńskiego, został oficjalnie włączony do Polski, stając się znaczącym ośrodkiem handlu zbożem.
W 1577 roku miasto niemal całkowicie spłonęło w wyniku wielkiego pożaru, ale zostało odbudowane i odwiedzone przez króla Zygmunta III Wazę w 1623 roku.
W XVII wieku, podczas wojen ze Szwecją, Tczew ucierpiał od działalności obcych wojsk.
W 1772 roku, w wyniku pierwszego rozbioru Polski, miasto przeszło pod panowanie pruskie, ale nadal było ośrodkiem polskiej kultury, utrzymywanym przez zakon dominikanów aż do ich kasaty w 1818 roku.
W pierwszej połowie XIX wieku Tczew zaczął się rozwijać jako ważny węzeł przemysłowy i komunikacyjny, co zostało dodatkowo umocnione budową mostu na Wiśle w latach 1851-1857.
Most Tczewski, wizytówka i jedna z najważniejszych atrakcji Tczewa
Most Tczewski, zwany również mostem lisewskim, to zabytkowy most drogowy na dolnej Wiśle, zbudowany w latach 1851–1857 według projektu Friedricha Augusta Stülera (portale i wieże), Carla Lentzego i Rudolfa Eduarda Schinza (konstrukcja).
Po wybudowaniu był to najdłuższy most w Europie. Znajduje się między Mostem Knybawskim a mostem kolejowym w Tczewie. Kamień węgielny położył król pruski Fryderyk Wilhelm IV.
Most był częścią Kolei Wschodniej (Ostbahn), łączącej Berlin z Prusami Wschodnimi. Budowa rozpoczęła się 6 lipca 1845 roku, a jej koszt wyniósł około 12 milionów marek. Prace wymagały usypania wałów przeciwpowodziowych i regulacji Wisły.
Na budowie zatrudniono 7700 robotników. W latach 1850-1852 wykonano prace fundamentowe, a w 1853 roku zakończono budowę filarów z granitu, bazaltu oraz piaskowca. W 1854 roku zmontowano dwa środkowe przęsła, a reszta przęseł została zamontowana w latach 1856-1857.
Pierwszy pociąg przejechał po moście 12 października 1857 roku. Oddanie mostów umożliwiło bezpośrednią komunikację kolejową z Berlina do Królewca.
1 września 1939 roku most został zbombardowany. Polscy saperzy wysadzili wschodnią część mostów i zachodnie filary, aby uniemożliwić Niemcom przeprawę. Po wojnie most odbudowano, ale został uszkodzony przez powódź w 1947 roku.
Odbudowano go prowizorycznie, wykonując łącznik do mostu kolejowego, na którym ułożono drewnianą jezdnię. Ruch odbywał się po zachowanych przęsłach i po moście kolejowym, gdzie zamontowano przęsła mostu wojskowego.
W 1959 roku most drogowy został oddany do użytku, ale ze względu na zły stan techniczny został zamknięty w kwietniu 2000 roku. Remont rozpoczął się w lipcu 2015 roku.
Podczas rozbiórki mostu dokonano sensacyjnego odkrycia – odnaleziono kapsułę czasu oraz kamień węgielny, wmurowany przez króla Fryderyka Wilhelma IV. Most jest pierwszym w Europie przykładem ażurowego mostu rurowego o wielkiej rozpiętości.
Kamień węgielny odnaleziono dzięki grupie historyków z Wirtualnego Muzeum Miasta Tczewa.
Odkrycie było zaskakujące, ponieważ sądzono, że kamień został zniszczony podczas wojny. W planach jest także utworzenie Muzeum Mostu Tczewskiego, gdzie kamień węgielny będzie jednym z pierwszych eksponatów.
Inne atrakcje, które warto zobaczyć w Tczewie
Jeszcze do niedawna przeciętny podróżny kojarzył Tczew głównie z charakterystycznym mostem na nad Wisłą widzianym z okien pociągu w drodze do Malborka. Z kolei pasażerowie czy kierowcy samochodów mijali Tczew bezmyślnie, jedynie kojarząc z to te większe miasto z restauracją McDonald po drodze w kierunku Łodzi.
Jednak to miasto ma w sobie o wiele więcej uroku, i zdecydowanie więcej do zaoferowania jak się nie jednemu może wydawać. Poniżej przedstawiam najważniejsze atrakcje turystyczne, które warto poznać będąc w Tczewie.
Muzeum Wisły
Muzeum Wisły w Tczewie, będące oddziałem Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku, mieści się w zabytkowym gmachu, który dawniej był Fabryką Wyrobów Metalowych Emila Kelcha. Budynek ten ma bogatą historię, w tym okres II wojny światowej, kiedy służył jako obóz przejściowy, a później jako Pomorska Fabryka Gazomierzy.
Muzeum Wisły powstało z inicjatywy Romana Klima, a jego utworzenie rozpoczęto w 1980 roku, z oficjalnym otwarciem w 1984 roku.
Prace nad utworzeniem placówki były wspierane dotacjami z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, dzięki czemu w latach 2004-2007 przeszła ona generalny remont, stając się Centrum Wystawienniczo-Regionalnym Dolnej Wisły.
Muzeum oferuje fascynujące ekspozycje poświęcone historii Wisły, od najdawniejszych czasów po współczesność. Wystawa "Wisła w historii Polski", otwarta od 2017 roku, prezentuje wspólne dzieje największej rzeki Polski i państwa polskiego.
Pierwsza część ekspozycji poświęcona jest rzece i złotemu wiekowi żeglugi na Wiśle w XVI i XVII wieku, z przewodnictwem słynnego poematu Sebastiana F. Klonowica "Flis".
Druga część wystawy koncentruje się na kryzysie państwa polskiego pod koniec XVIII wieku i rozbiorach, prezentując najważniejsze aspekty żeglugi wiślanej w XIX i XX wieku. Wystawa obejmuje zmiany w szkutnictwie, żegludze parowej, rybołówstwie, budowie mostów i operacjach wojskowych na Wiśle.
Kontekst Wisły ukazuje również odbudowę polskiej państwowości po obu wojnach światowych, rozwój żeglugi, budowę stoczni i rozwój turystyki wodnej.
Wystawa zawiera przedmioty codziennego użytku uzyskane podczas badań archeologicznych, łodzie używane na Wiśle i jej dopływach, modele i makiety, elementy statków wiślanych, narzędzia rybackie i szkutnicze, a także liczne ilustracje, filmy i prezentacje interaktywne.
Muzeum Wisły w Tczewie to wyjątkowe miejsce, które warto odwiedzić podczas wycieczki po Pomorzu Gdańskim. Znajduje się ono w zabytkowym gmachu, a jego ekspozycje zajmują dwa piętra, na które warto przeznaczyć minimum godzinę.
Ekspozycje prezentują historię Wisły, dzieje osadnictwa w jej dolinie oraz nadwiślańską przyrodę, a także żeglugę i porty rzeczne, ukazując rolę Wisły w dziejach Polski.
Fabryka Sztuk w Tczewie
Fabryka Sztuk w Tczewie to wyjątkowe miejsce na kulturalnej mapie miasta, które oferuje szeroki zakres atrakcji artystycznych. Historia tego obiektu sięga XIX wieku, kiedy to budynek służył jako fabryka wyrobów metalowych Emila Kelcha, produkująca między innymi klozety pokojowe.
Po stu latach, w zabytkowych murach tego industrialnego obiektu zagościła kultura, przekształcając go w tętniący sztuką ośrodek.
Fabryka Sztuk rozpoczęła działalność 22 lutego 2007 roku jako „Centrum Wystawienniczo-Regionalne Dolnej Wisły”, a pięć lat później przyjęła obecną nazwę. Wyróżnia się pięcioma filarami działalności: wystawami, edukacją, imprezami plenerowymi, wspieraniem organizacji pozarządowych oraz gromadzeniem i przechowywaniem muzealiów.
Rocznie odwiedza ją ponad 90 tysięcy osób, a oferta jest dostępna bezpłatnie dla wszystkich grup wiekowych.
Wśród atrakcji Fabryki Sztuk warto wyróżnić stałe wystawy, takie jak multimedialna wystawa „Ze Skultetem i Kopernikiem przez XVI wiek”. W placówce organizowane są również klimatyczne koncerty, warsztaty artystyczne oraz można realizować autorskie pomysły z dziedziny sztuki.
Dodatkowo, każdego roku organizowane są różnorodne ekspozycje, które w ciekawy sposób ukazują poszczególne epoki historyczne w dziejach Tczewa, a także dokonania osób, które na trwałe wpisały się w historię regionu.
Dziedziniec Fabryki Sztuk, zaprojektowany przez Józefa Ziółkowskiego, stanowi spotkanie z dziedzictwem kulturowym Kociewia.
Można tam zobaczyć fragment Poniatówki, czyli dawnej wiejskiej zagrody, maszyny rolnicze, lokomotywę SM03, dźwig obrotowy oraz figurę św. Katarzyny. Wnętrze Fabryki kryje również lapidarium z nagrobkami oraz makiety miasta i eksponaty przypominające o bitwie o Tczew z 1807 roku.
W budynku znajdują się także artefakty związane z dziejami Tczewa, w tym XIX-wieczna tablica i kapsuła czasu znaleziona podczas remontu mostu tczewskiego, a także wystawa poświęcona Kazimierzowi Zimnemu, wybitnemu polskiemu lekkoatlecie.
Pozostałości murów obronnych
Pozostałości murów obronnych w Tczewie są reliktem średniowiecznej architektury obronnej miasta. Już w XII wieku Tczew był otoczony wałami o konstrukcji ziemno-drewnianej. W XIV wieku wybudowano nowe mury obronne z cegły, które były wzmocnione basztami i wieżami.
Całość miała długość około 1270 metrów. W XVI wieku miasto posiadało 5 bram, w tym 2 furty, oraz 12 wież i umocnionych baszt.
Dzisiaj, po tych XIV-wiecznych murach przetrwały jedynie fragmenty przy ulicach Zamkowej, Wodnej, Rybackiej, Krótkiej i J. Dąbrowskiego. Są one jednak mocno zniszczone, co jest świadectwem upływu czasu i zmian, jakie zachodziły w strukturze i wyglądzie miasta przez wieki.
Te historyczne pozostałości stanowią ważny element dziedzictwa Tczewa, świadczący o dawnej potędze i znaczeniu miasta jako ośrodka miejskiego na Pomorzu.
Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Tczewie
Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Tczewie to najstarszy zabytek w mieście, pochodzący z XIII wieku. Pierwsza wzmianka o proboszczu Janie z 1258 roku wspiera tezę o konsekracji miejscowej fary już w 1226 roku. Być może początkowo był to kościół drewniany.
Fundamenty pod dzisiejszym prezbiterium położono w połowie XIII wieku, w tym czasie powstała również masywna wieża. Kościół uległ niemal całkowitemu zniszczeniu w 1308 roku po zajęciu miasta przez Krzyżaków.
150-letni okres rządów krzyżackich przyczynił się do rozwoju Tczewa, co pozwoliło na rozbudowę kościoła w pierwszej połowie XIV wieku.
Prace rozpoczęto od prezbiterium, kontynuując budowę nawy głównej i dwóch bocznych w stronę wieży. Do ściany północnej prezbiterium dostawiono zakrystię i skarbiec, a później zabudowano przestrzenie pomiędzy zewnętrznymi przyporami naw, tworząc dwa ciągi kaplic. Kościół otrzymał wtedy zachowaną do dziś formę czteroprzęsłowej, trzynawowej hali z trójprzęsłowym, pięciobocznie zamkniętym prezbiterium.
Wnętrze kościoła kryje unikalne wartości artystyczne i historyczne, w tym malowidło ścienne w kaplicy Świętych Niewiast z końca XIV wieku oraz średniowieczną rzeźbę Piety z II ćwierci XV wieku. W skarbcu przechowywane są XV-wieczne wyroby złotnicze, prawdopodobnie z gdańskich warsztatów, w tym krzyż relikwiarzowy, kielichy oraz pateny o niezwykle wysokim poziomie artystycznym.
Świadectwem bogatego wystroju kościoła w wiekach średnich są także mosiężne świeczniki z charakterystycznymi figurkami lwów.
Kościół pełnił ważną rolę w historii Tczewa, zwłaszcza podczas reformacji. W XVI wieku większość parafian przeszła na protestantyzm, co doprowadziło do wspólnego użytkowania kościoła przez katolików i luteran do 1595 roku.
Później kościół został przekazany wyłącznie katolikom. W XVII i XVIII wieku wnętrze kościoła wzbogacono o barokowe i rokokowe ołtarze, ambony oraz inne elementy liturgiczne.
Wnętrze kościoła zostało wzbogacone o pięć drewnianych, płasko rzeźbionych zworników z inskrypcjami i przedstawieniami z 1783 roku, a ołtarz św. Mikołaja z 1792 roku później otrzymał wezwanie Serca Jezusa.
Wiatrak typu holenderskiego
Wiatrak typu holenderskiego, zbudowany w 1890 roku w Tczewie, jest unikatowym elementem krajobrazu miejskiego. Jest to drewniana konstrukcja podmurowana, z charakterystyczną obrotową głowicą, co jest typowe dla wiatraków holenderskich.
Wiatrak w Tczewie został zrekonstruowany w 1950 roku i odznacza się rzadko spotykanym pięcioramiennym skrzydłem.
Wiatrak ten, będący turystycznym unikatem, od 1983 roku znajduje się w rękach prywatnych. Jego wizerunek jest tak charakterystyczny i rozpoznawalny, że stał się on logo miasta Tczew. Jest to wyjątkowy zabytek, który świadczy o dawnych tradycjach i technikach budowlanych, będący zarazem cennym elementem dziedzictwa kulturowego regionu.
Kościół pw. św. Stanisława Kostki
Kościół św. Stanisława Kostki w Tczewie to wyjątkowy zabytek gotycki, którego historia sięga XIV wieku. Jest to świątynia jednonawowa z charakterystyczną ośmioboczną wieżą. Obecny hełm wieży pochodzi z pierwszej połowy XIX wieku, choć przez wiele wieków miała ona inne zwieńczenie. Początkowo kościół był pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny, później św. Mikołaja, a obecnie nosi imię św. Stanisława Kostki.
W jego wnętrzu zachował się częściowo wystrój z końca XVII wieku.
Po kasacie zakonu dominikanów, kościół został przebudowany na szkołę, a w 1852 roku odrestaurowany i użytkowany przez ewangelików do 1945 roku. Po II wojnie światowej kościół wrócił w ręce katolików i otrzymał nowe witraże.
Kościół św. Stanisława Kostki jest częścią dawnego zespołu klasztornego Dominikanów. Po likwidacji zakonu, obiekt został przebudowany na szkołę. Budynek klasztorny, który zatracił swój oryginalny wygląd, zachował jedynie część gotyckich piwnic oraz ścian do poziomu I kondygnacji. Obecnie w dawnym budynku klasztornym mieści się szkoła muzyczna.
Zespół klasztorny, w skład którego wchodzi kościół, powstał w pierwszej połowie XIV wieku. Budynek klasztorny został wielokrotnie przebudowany i utracił swój oryginalny wygląd, zachowując jedynie część gotyckich piwnic oraz ścian do poziomu pierwszej kondygnacji.
Kościół św. Stanisława Kostki w Tczewie, z jego bogatą historią i zachowanymi elementami architektonicznymi, jest ważnym miejscem na mapie zabytków miasta, stanowiącym cenny przykład architektury gotyckiej i świadectwo zmian, jakie przeszło miasto przez wieki.
Tczew w Liczbach
Pierwsza w Polsce Rada Miejska: Tczew ma wyjątkowe znaczenie w historii polskiego samorządu, gdyż to tutaj powstała pierwsza w Polsce Rada Miejska. Była to pionierska inicjatywa w skali kraju.
Most drogowy na Wiśle: W 1857 roku w Tczewie zbudowano most drogowy na Wiśle, który wówczas był najdłuższym mostem w Europie. Jego znaczenie inżynieryjne i historyczne jest nieocenione.
Najdłuższy most kolejowy w Polsce: Most kolejowy w Tczewie jest najdłuższym tego typu obiektem w Polsce, co podkreśla historyczne i techniczne znaczenie miasta.
Pierwsza Państwowa Szkoła Morska: Tczew był miejscem, gdzie znajdowała się pierwsza w Polsce Państwowa Szkoła Morska, co jest ważnym aspektem jego historii edukacyjnej i morskiej.
Rozwój Powierzchniowy: Obszar miasta Tczew znacznie się rozwinął od przełomu XIX i XX wieku, zwiększając swoją powierzchnię z 1867 hektarów do 2226 hektarów.
Zasady Karne w Przeszłości: W przeszłości, w Tczewie stosowano surowe zasady karne, w tym publiczną chłostę i egzekucje.
Pomorska Wieża Eiffla: Most drogowy na Wiśle jest nazywany Pomorską Wieżą Eiffla, ze względu na technologię stosowaną przy jego budowie, porównywalną do tej użytej przy budowie Wieży Eiffla.
Lokomotywa w barwach Republiki: W Tczewie znajduje się parowóz pomalowany w barwy flagowe zespołu muzycznego Republika, co jest hołdem dla Grzegorza Ciechowskiego, lidera zespołu, urodzonego w Tczewie.
Osadnictwo: Znaleziska archeologiczne wskazują, że tereny wokół Tczewa były zasiedlone już około 3000-1700 lat p.n.e., co czyni go jednym z najstarszych obszarów osadniczych na Pomorzu Gdańskim.
Demografia: Stan na rok 2021, Tczew miał 59 105 mieszkańców, co stawia go na 73. miejscu spośród najludniejszych miast w Polsce.
Położenie i komunikacja: Miasto leży na Pojezierzu Starogardzkim, w pradolinie Wisły, i jest ważnym węzłem komunikacyjnym, łączącym różne regiony Polski.
Wojny ze Szwecją: W XVII wieku i w okresie wojny północnej miasto ucierpiało od przemarszów obcych wojsk, co było trudnym okresem w jego historii.